Historia Zrzeszeń Studenckich w Polsce

Wstęp

Historia zrzeszeń studenckich jest prawie tak długa, jak historia najstarszych średniowiecznych uniwersytetów i sięga XII wieku. Pierwowzorem dzisiejszych korporacji akademickich były tzw. nacje, czyli stowarzyszenia, które zrzeszały studentów z danego rejonu geograficznego. Nacje wyróżniała cechowa hierarchia członkostwa – pierwszym stopniem byli uczniowie (scholares), drugim czeladnicy (bakałarze), a trzecim magistra lub doctores. Każda nacja wybierała swego konsyliarza, osobę, która prowadziła sprawy organizacyjno-administracyjne danej nacji. Studenci wybierali spośród siebie rektora, który sprawował rządy nad uczelnią, organizował tok studiów, dobierał kadrę profesorską.

Rozwój nacjonalnych zrzeszeń

Taki typ uniwersytetu ukształtowany w Bolonii został przeniesiony przez migrujących uczonych i mistrzów do innych miast Włoch, gdzie uniwersytety powstały między innymi w: Padwie (1222), Sienie (1246), Perugii (1308) i Ferrarze (1391). Siedmiu Polaków zostało wybranych rektorami uniwersytetu w Padwie, wśród nich – jako 21-letni młodzieniec – przyszły hetman wielki koronny Jan Zamoyski. W latach 1556-1589 polska nacja w Padwie miała dla swoich członków zajazd, a studenci polscy w Padwie słynęli z elegancji.

Upadek nacji i początki korporacji

W XVI i XVII wieku wiele europejskich uniwersytetów przeżywało okres upadku, a wraz z uczelniami upadała instytucja nacji. Natio Polona na Uniwersytecie Padewskim została formalnie rozwiązana 16 czerwca 1733 roku. Znacznie dłużej, bo aż do wieku XIX, dotrwała polska nacja w Lipsku. Do najbardziej znanych Polaków, będących członkami nacji, zaliczyć można: Erazma Ciołka, Mikołaja Kopernika, Jana Kochanowskiego, Macieja Kromera i Jana Zamojskiego.

Rozwój organizacji akademickich w Niemczech na przełomie XVIII i XIX wieku

W XVI wieku na uniwersytetach niemieckich studenckie organizacje ziomkowskie, nazywane Landsmannschaftami, zaczęły wprowadzać oznaki zewnętrzne określające przynależność do swojego grona w postaci odpowiednich nakryć głowy oraz noszenia szpad na szarfach w kolorach danego stowarzyszenia. Opracowały również zasady życia studenckiego: zachowania, zabaw, stroju, prowadzenia obrad, przemawiania, a przede wszystkim zachowania honoru i patriotyzmu.

W konsekwencji rozluźnienia obyczajów wypracowane dotąd zasady wypaczyły się, a miasta uniwersyteckie stały się widownią awantur, burd i pijaństwa. Sytuacja zaczęła ulegać zmianie dopiero na przełomie XVII i XVIII wieku. Dotychczasowe zrzeszenia zaczęły tracić na znaczeniu, a w ich miejsce powstawały mniejsze grupy, przyjmujące w swe szeregi adeptów po rocznym okresie kandydowania, z dobrymi osiągnięciami w nauce i o nienagannym postępowaniu.

Wpływ masonerii na rozwój korporacji

Na przełomie XVIII i XIX wieku rozwój organizacji studenckich kształtował się pod wpływem modnej wówczas masonerii. Studenci nie mogli należeć do lóż, gdyż przyjmowano do nich jedynie osoby pełnoletnie i niezależne finansowo. Organizacje studenckie przejęły od nich wolnościowe hasła, symbolikę i obrzędowość. Ponadto przejęto zasadę nierozerwalności związku na całe życie, a nie tylko na czas studiów. Masonerii zawdzięczają także nimb tajemniczości i tajności. Pod jej wpływem zaczęły powstawać zakony studenckie, tzw. Orden, odznaczające się bogatą symboliką.

Polskie korporacje przed I wojną światową

Pierwsze polskie korporacje akademickie zakładane były w XIX wieku przez Polaków studiujących na niemieckojęzycznych uniwersytetach i szkołach wyższych w państwach zaborczych. Najpierw na terenie Prus, później Rosji, a wreszcie od drugiej połowy XIX wieku także na terenie Austrii. Stowarzyszenia te organizowane były na wzorcach niemieckich, zachowując jednocześnie swój narodowy i patriotyczny charakter.

W 1816 roku polscy studenci założyli we Wrocławiu korporację Polonia, a następnie w 1818 roku w Berlinie kolejną korporację o takiej samej nazwie. Wszystkie te organizacje szybko jednak zostały poddane represjom ze strony władz pruskich, rosyjskich i austriackich.

Korporacje akademickie w XX wieku

W czasach zaborów istniało około 20 polskich korporacji akademickich. Korporacje te okazały się najbardziej trwałymi polskimi związkami akademickimi powstałymi w czasie zaborów, a w okresie po I wojnie światowej przyczyniły się do przeszczepienia modelu organizacyjnego korporacji akademickich na uczelnie wyższe odrodzonej Rzeczypospolitej.

Dwudziestolecie międzywojenne

Wraz z wybuchem I wojny światowej większość funkcjonujących na zagranicznych uniwersytetach korporacji zrzeszających Polaków zaczęła przenosić swoje siedziby do tworzących się ośrodków akademickich w Polsce. Pierwszą z oficjalnie działających na polskiej uczelni była Korporacja Sarmatia, która 16 listopada 1915 roku zarejestrowała się przy otwartej dzień wcześniej przez władze niemieckie Politechnice Warszawskiej.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku korporacje akademickie zyskały pełne prawa organizacji przyuczelnianych. W okresie międzywojennym w Polsce działało 208 polskich korporacji akademickich oraz 17 poza jej granicami. Na podstawie dostępnych źródeł określa się liczebność polskiego ruchu akademickiego w okresie międzywojennym na około 30 tysięcy członków.

Korporacje w okresie II wojny światowej

Druga wojna światowa zadała ruchowi korporacyjnemu druzgocące straty. Ocenia się, że w wyniku działań wojennych zginęło co najmniej 1000 członków polskich korporacji akademickich. Wiele z nich kontynuowało walkę w konspiracji, angażując się w działalność Armii Krajowej i innych organizacji podziemnych.

Działalność po II wojnie światowej

Okres po 1945 roku był dla korporacji bardzo trudny. Znaczna część korporantów rozproszyła się na emigracji po całym świecie, a ci, którzy pozostali w kraju, nie mieli możliwości wznowienia działalności korporacyjnej w Polsce. W PRL działalność korporacji akademickich była zakazana. Po 1989 roku swoją działalność reaktywowało 27 przedwojennych korporacji, a obecnie w Polsce działa 15 korporacji.

Podsumowanie

Historia zrzeszeń studenckich w Polsce jest bogata i zróżnicowana. Przez wieki kształtowały one kolejne pokolenia polskich elit, przyczyniając się do rozwoju intelektualnego i patriotycznego kraju. Pomimo licznych przeciwności, jakie napotkały na swojej drodze, korporacje akademickie przetrwały i nadal działają, podtrzymując tradycje i wartości, które przyświecały im od początku istnienia.